Hier leggen we de het ontstaan, de oorzaken, symptomen en verschillende stadia van lipoedeem uit.
Wat is lipoedeem?
De term lipoedeem is samengesteld uit de Griekse woorden ‘lípos’ (vet) en ‘oídma’(zwelling, bult), en beschrijft een chronische- en daarnaast pijnlijke vetverdelingsstoornis, waarin weefselvochtstuwing plaatsvindt. Daar de aandoening vooral in de heupen en dijen optreedt, en de rest van het lichaam de normale proporties behoudt, spreekt men ook wel van het ‘rijbroek fenomeen’. Verder komt lipoedeem in 30% van de gevallen ook aan de armen voor. Lipoedeem is erg pijnlijk en patiënten lijden als gevolg van hun uiterlijk vaak ook psychisch. Bovendien kan de frequent foutief gestelde diagnose zwaarlijvigheid (obesitas) voor een extra belasting zorgen.
Wat veroorzaakt lipoedeem?
Lipoedeem treedt overwegend bij vrouwen op. Daarom lijkt het waarschijnlijk dat vrouwelijke hormonen deze aandoening (mede) kunnen veroorzaken. Bovendien treedt de aandoening vaak voor het eerst op tijdens perioden met veranderingen in de hormoonhuishouding, zoals de puberteit of een zwangerschap. Verder treedt lipoedeem maar zelden op tijdens of na de menopauze. Een andere oorzaak voor de verhoogde kwetsbaarheid van vrouwen voor het ontstaan van lipoedeem kan ook veroorzaakt worden doordat het vrouwelijke vetweefsel anders is opgebouwd dan het mannelijke.
Stoornissen in de vetverdeling treden bij mannen zelden op. Als lipoedeem bij mannen optreedt, is dat meestal in combinatie met andere ziekten (bv. bij een tekort aan testosteron door leverbeschadiging) of behandelingen (bv. bij prostaatkanker) die de mannelijke hormoonbalans beïnvloeden.
Bovendien wordt aangenomen dat een zekere aanleg voor het ontstaan van de aandoening verantwoordelijk is en lipoedemen dus - voor een deel - erfelijk bepaald is.
Hoe komt het dat het lymfevaatstelsel ook aangetast wordt?
Het extra vetweefsel en vooral het begeleidende obesitas zorgen ervoor dat ook het lymfevaatstelsel belast wordt. Op de lange termijn verandert deze extra belasting de vaatwanden en vermindert zo de transportcapaciteit. Over een periode van enkele jaren en zonder de juiste behandeling, raakt het lymfatisch systeem op een gegeven moment zo overbelast, dat het permanente schade oploopt. Dit kan ertoe leiden dat, zonder een juiste behandeling, na jaren, naast lipoedeem een secundair lymfoedeem tot ontwikkeling kan komen. Dit fenomeen wordt vaak een gemengde vorm of lipolymfoedeem genoemd. Om dit tegen te gaan, is het raadzaam om vroegtijdig met de behandeling van lipoedeem te beginnen.
Belangrijk!
Met de juiste behandeling kunnen de lipoedeemklachten worden beperkt en kan de kwaliteit van leven voor de patiënten aanzienlijk verbeterd worden. Bijvoorbeeld met vlakbreikousen. Kom meer te weten over onze Lastofa Forte, de vlakbrei medische compressie met Merinowol.
Differentiatie naar andere vetverdelingsstoornissen
In een lipoedeem neemt het onderhuids vetweefsel progressief toe. Vaak wordt dan ten onrechte de diagnose obesitas gesteld. Maar in veel gevallen lijden de getroffenen ook aan een fors overgewicht. Dit overgewicht kan de symptomen op haar beurt weer verergeren. Daarom moeten getroffenen ervoor zorgen dat ze niet meer aankomen. Echter, ook wanneer de patiënten bijzondere aandacht besteden aan een gezond lichaamsgewicht: in het geval van lipoedeem zijn dieet, gezonde voeding en sport geen oplossing voor de bestrijding van het toegenomen aantal vetcellen!
Gezonde voeding en sport genezen de vetverdelingsstoornis misschien niet, maar ze kunnen vaak de symptomen verlichten en verdere gewichtstoename voorkomen!
In zeldzame gevallen kan een lipoedeem zich ook vanuit een toename van het aantal vetcellen (lipohyperplasie) of vanuit de vorming van grotere vetcellen (lipohypertrofie) ontwikkelen. In tegenstelling tot bovengenoemde stoornissen lijden patiënten met lipoedeem aan pijn door druk en aanraking, en ontwikkelen zij snel blauwe plekken (hematomen).
Differentiaaldiagnoses
Voor het onderscheid tussen lipoedeem, lipohyperplasie/-trofie en obesitas kan de volgende tabel helpen
Typische klinische Symptomen | Lipoedeem | Lipohyperplasie/-trophie | Obesitas |
---|---|---|---|
Toename vetweefsel | +++ | +++ | +++ |
Disproportionaliteit | +++ | +++ | + |
Oedeem | +++ | − | (+) |
Drukpijn | +++ | − | − |
Hematoom neiging | +++ | + | − |
Waarom ontstaat oedeemvorming?
De oorzaak voor het ontstaan van vochtretentie (oedeem) is een stoornis in de doorlaatbaarheid van de kleinste bloedvaten; de haarvaten (capillairen). Deze stoornis is er verantwoordelijk voor dat er steeds meer vocht vanuit de bloedbaan in het intercellulaire bindweefsel terecht komt. Door de vele vetcellen in het bindweefsel worden bovendien de fijne openingen van de capillairen dichtgedrukt, waardoor het weefselvocht niet meer voldoende weg getransporteerd worden kan. Dit ingesloten weefselvocht wordt oedeem genoemd. Het lymfatisch systeem, dat verantwoordelijk is voor het verwijderen van dit weefselvocht (de z.g.n. lymfe), moet dus overuren maken om het extra vocht te absorberen en af te voeren. Na verloop van tijd verandert deze extra belasting de vaatwanden, waardoor de transportcapaciteit nog verder afneemt. De verstopte capillairen en de schade aan de lymfevaten kunnen – zonder een adequate behandeling – er toe leiden dat een lipoedeem zich na jaren ontwikkelt tot een lipolymfoedeem.
Belangrijk!
Lipoedeem is een progressieve aandoening die zich in de loop van de tijd blijft verspreiden. Echter, met de juiste behandeling kan de progressie worden ingedamd en daarmee de kwaliteit van leven sterk verbeterd worden – bijvoorbeeld met vlakbreikousen. Lees hier meer over de Lastofa Forte, de vlakgebreide medische compressie met Merino wol.
Symptomen van lipoedeem.
Een lipoedeem kan de levenskwaliteit van de getroffenen ernstig beperken. Naast de fysieke symptomen, kan de aandoening ook psychisch zeer belastend zijn. De ongebruikelijke lichaamsverhoudingen worden vaak als erg vervelend ervaren. En men voelt zich meestal uiterst onprettig over het uiterlijk van hun lichaam.
Kenmerkend voor lipoedeem zijn symmetrische, rijbroek-achtige en sponsachtige zwellingen. De term 'sponsachtig' beschrijft dan ook het typische, zeer zachte bindweefsel en de bijbehorende kuiltjes in de huid (cellulitis) van de huid. Visueel onderscheidt het lipoedeem zich van andere vormen van oedeem door het feit dat handen en vingers c.q. voeten en tenen niet worden beïnvloed. Bij een lipoedeem van de benen houdt de vermeerdering van onderhuids vetweefsel bij de enkels op, zodat in een vergevorderd stadium het vetweefsel over het enkelgewricht hangt. Daarom spreekt men in dat geval dan ook van een 'harembroek-fenomeen'.
Patiënten hebben vooral na langdurig staan, zitten of in de avond forse klachten. Ze zijn zeer gevoelig voor druk en aanraking en krijgen snel blauwe plekken (haematomen). De armen of benen voelen, door het vasthouden van vocht, zwaar en gezwollen aan. Bovendien beschrijven de patiënten een gevoel van spanning tot aan de pijn ‘van het op knappen staan’.
De grote omvang van de bovenbenen kan het lopen in de weg staan. Door het tegen elkaar wrijven van de dijen kan door wrijving de huid beschadigd raken. Daarnaast kunnen, door het toegenomen gewicht van de ledematen, standsafwijkingen van de gewrichten tot en met artrose, ontstaan.
De symptomen van lipoedeem zijn samenvattend:
- spanningsgevoel
- aanrakings- en drukpijnen (positieve knijptest: al pijnlijk bij lichte druk)
- gevoeligheid voor koude
- ongebruikelijke lichaamsverhoudingen (verschil in kledingmaat van onder- en bovenlichaam tot 3 maten)
- het volgen van een dieet of het doen aan sport helpt niet
- psychisch lijden door het afwijkende uiterlijk
Diagnose: lipoedeem.
Voor de diagnose van lipoedeem is een grondige evaluatie van de getroffen lichaamsdelen van essentieel belang. In het algemeen zijn de lichaamsproporties zeer ongewoon: typisch is bijvoorbeeld een slank tot normaal bovenlichaam en tegelijkertijd brede tot zeer brede heupen en dijen. Een duidelijk onderscheid met lymfoedeem is dat de vetweefselwoekeringen bij de voeten en/of handen eindigen. Ook moet worden gecontroleerd of de patiënt gevoelig is voor aanrakingen of druk. Daarnaast kunnen beeldvormingstechnieken zoals echografie gebruikt worden om het onderhuidse vetweefsel te visualiseren.
Voorgeschiedenis
Verder kan de voorgeschiedenis van de patiënt natuurlijk niet genegeerd worden:
- werd lipoedeem reeds bij familieleden gediagnosticeerd? Dan is het denkbaar dat de aandoening wordt overgeërfd
- wanneer werd de toename van het vetweefsel voor het eerst waargenomen? Typisch is bijvoorbeeld een verandering na de puberteit of een zwangerschap
- werd reeds zonder succes geprobeerd om het overtollige vet met dieet of sport tegen te gaan? In tegenstelling tot obesitas (zwaarlijvigheid), zijn dieet en lichaamsbeweging bij lipoedeem nagenoeg niet effectief!
Belangrijk!
Ten onrechte krijgen patiënten met lipoedeem vaak de diagnose obesitas. Het verschil is echter dat de toename van vetweefsel bij lipoedeem beperkt blijft tot bepaalde lichaamsgebieden. Obesitas is echter een toename van vetweefsel dat het gehele lichaam betreft en met dieet en lichaamsbeweging behandeld kan worden.
Ziektebeloop - de stadia van lipoedeem.
De eerste tekenen van lipoedeem ontstaan gewoonlijk door hormonale veranderingen, zoals na de puberteit, zwangerschap of na de menopauze (zelden voorkomend). Lipoedeem, een aandoening van de vetverdeling, is een progressieve aandoening. De ernst en uitgebreidheid ervan neemt dus in de tijd toe. Lipoedeem begint bijvoorbeeld bij de heupen en later kan het zich over de dijen tot aan de enkels uitbreiden.
Afhankelijk van de ernst wordt lipoedeem onderverdeeld in drie stadia:
Stadium I:
In de eerste fase is het huidoppervlak glad en het subcutane weefsel verdikt. Bovendien is de structuur van het onderhuids vetweefsel fijn bobbelig met fijne deukjes in de huid, ook bekend als cellulitis of sinaasappelhuid.
Stadium II:
Tijdens de tweede fase wordt het huidoppervlak oneven, is de structuur van het vetweefsel grof bobbelig en derhalve zijn grovere deuken in het huidoppervlak zichtbaar.
Stadium III:
De derde fase wordt gekenmerkt doordat – naast een oneven huidoppervlak en de grof bobbelige structuur van het onderhuids vetweefsel - het weefsel bovendien grover en harder is geworden. Bovendien vormen zich grote misvormde huidflappen.
De toestand van patiënten met lipoedeem kan zich verslechteren doordat er oedemateuze misvormingen ontstaan. Door de toename van vetweefsel wordt de lymfdrainage steeds verder belemmerd. Na een aantal jaren - zonder de juiste behandeling – raakt het lymfatisch systeem zo overbelast dat het blijvende schade oploopt. Het resultaat is een combinatievorm van lip- en lymfoedeem; het zogenaamde lipolymfoedeem. Om dit tegen te gaan is het uiterst raadzaam om zo vroeg mogelijk met de behandeling van lipoedeem te starten. Hier worden de therapiemodules van de Complexe Fysische Ontstuwingstherapie (CFO) gebruikt, evenals aanvullende voeding en bewegingstherapie.
De verschillende typen lipoedeem
- vetweefselvermeerdering van heupen en billen (het zgn. rijbroek-fenomeen)
- lipoedeem uitgebreid tot aan de knieën; evt. vetzakken aan binnenzijde van de knie
- lipoedeem uitgebreid van heupen tot aan de enkels (het zgn. harembroek-fenomeen)
- lipoedeem doet naast de benen ook de armen aan
- lipolymfoedeem (de combinatievorm van lipoedeem en lymfoedeem)
Zelfmanagement is het motto!
Informatie
NLNet, het Nederlands Netwerk voor Lymfoedeem & Lipoedeem, biedt op haar website niet alleen uitgebreide informatie, maar ondersteunt ze supportgroepen en organiseert ze ook cursussen, symposia, congressen en geeft ze een tijdschrift uit.
Lotgenotencontacten
‘Ben ik de enige met deze problemen? Hoe lossen andere mensen met lipoedeem dit op? Wat voor behandelingen hebben effect? Hoe hebben anderen dit ervaren?’
Allemaal vragen die u wilt stellen aan mensen die in het zelfde vaarwater zitten als uzelf wanneer u de diagnose ‘lipoedeem’ hebt gekregen.
Net als andere aandoeningen zijn er voor mensen met lymfoedeem, lipoedeem en lipolymfoedeem, lotgenoten contact dagen waar men deze vragen aan elkaar kan stellen. In deze steungroepen kunnen patiënten contact met andere getroffenen, ondersteuning en advies vinden.
Op de website van NLNet kunt u bijvoorbeeld lezen dat ze het Reizend NLNet Lotgenoten Café organiseren. Deze bijeenkomsten vinden plaats bij een huid/fysiotherapeut die lid is van NLNet, en wordt iedere maand op een andere plek gehouden. Voor leden zijn deze bijeenkomsten gratis. Andere niet-leden betalen hier een kleine bijdrage van € 7,- voor. Tijdens dit café vertelt een patiënt zijn/haar verhaal en wordt er in kleine groepjes besproken wat mensen met deze aandoening bezig houdt. Dit kunnen erg veel verschillende onderwerpen zijn.
Actieve participatie
Door actieve deelname aan de therapie kan én moet de patiënt een belangrijke bijdrage leveren aan het succes van zijn/haar behandeling:
- sportbeoefening om de afvloed van lymfe te ondersteunen
- gezonde voeding om obesitas te voorkomen voorkomen (meer dan de helft van alle lipoedeem-patiënten heeft obesitas)
- vermijden van sterke hitte zoals bijvoorbeeld in de sauna, om uitbreiding van oedeem te voorkomen
Dit zou u ook kunnen interesseren: